Cevap: Bu soru gibi okuyuculardan hemen hemen her gün kademeli emeklilik hakkında mesajlar alıyorum. Kademeli emekliliği gündeme getirmememden şikâyet ediyorlar. 2023 yılının mart ayında, 8 Eylül 1999 öncesi sigorta girişi olanların EYT’den yararlanıp emekli olmalarına imkân tanındı ve 2 milyona yakın kişi geçen sene EYT’den emekli oldu. Prim gün sayısını dolduranlar bundan sonra da EYT’den yararlanıp, emekli olacak. EYT düzenlemesi ile 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanların uğradıkları haksızlık giderildi ancak bu sefer 8 Eylül 1999 sonrası sigorta girişi olanlar kendilerine haksızlık yapıldığı gerekçesiyle tepki göstermeye başladı. Haklılık payı var mı; var. Milyonlarca kişi “1 güne 17 yıl kabul etmiyoruz” sloganı ile uğradıkları haksızlığın ve ortaya çıkan adaletsizliğin giderilmesini istiyor. Beklentileri ise kademeli emeklilik. Yani, yaş şartının ilk işe giriş tarihine göre yeniden düzenlenmesi ve 58-60 yaş şartının kaldırılması.
Bu kişilerin bir kısmı 23 yıldır çalışıyor ve ödedikleri prim 9 bine yaklaşmış durumda. Bu durumda olanlar emeklilik hakkı isterken, bir kısmı ise çalışmaya devam etmek istiyor ancak kademeli emeklilik hakkının kendilerine tanınmasını talep ediyor. Peki, kademeli emeklilik gündemde mi? Bu vesile ile bu konuya neden pek değinmediğime de açıklık getireyim.
EYT düzenlemesinin sosyal güvenlik sistemi üzerindeki etkisine, SGK’nın 2023 yılı faaliyet raporundan alıntılar yaparak, geçen yazımda değindim. Arzu eden, “İşte sosyal güvenliğin bütçesi” başlıklı yazımı okuyabilir. Raporda, EYT düzenlemesinin SGK’nın bütçesi üzerindeki olumsuz etkisi açık açık belirtiliyor. Hal böyleyken yeni bir EYT düzenlemesinin yapılmayacağı ayan beyan ortada. Hatta bir adım daha ileri gideyim, mevcut emekli maaşlarının düşüklüğü ve emekliye zam konusu gündemdeyken kademeli emekliliğin gündeme gelmesi neredeyse imkânsız. Okuyucuları da anlıyorum. Bu konu bir şekilde gündemde tutulur, kamuoyu baskısı oluşursa, bir ihtimal kademeli emeklilik düzenlemesi çıkar beklentisi var.
İSTİFA EDERSENİZ TAZMİNAT ALAMAZSINIZ
Soru: 62 yaşında emekli oldum tazminatımı aldım, emekli maaşı bağlandı ve aynı işyerinde çalışmaya devam ediyorum. 8 yıldır da çalışmaya devam ediyorum. Yaşımdan dolayı işi bırakmak istiyorum. İkinci çalışma dönemim için istifa edersem tazminat alabilir miyim? Yasin T.
Cevap: İlk çalışma döneminize göre emekli olduğunuz, kıdem tazminatını aldığınız için artık kıdem tazminatınız sıfırlanmış sayılıyor. İşyeriniz ile yeni bir iş sözleşmesi yapıp çalışmış oluyorsunuz. Bu durumda kendi isteğiniz ile istifa ederseniz işveren 8 yıllık ikinci döneme ait çalışmanızdan doğan tazminatınızı ödemez. Kıdem tazminatı alabilmeniz için işverenin sizi işten çıkarması gerekiyor.
TEMMUZ EMEKLİ ZAMMINDAN YARARLANIRSINIZ
Geçen yıl sigorta şirketleri, trafik sigortasında, 13.7 milyar TL ile tarihin en yüksek zararını açıkladı. Sigortacılar trafik sigortasından ilk kez de zarar etmiyor. Şöyle bir araştırma yaptım; 2020 yılı dışında hemen hemen her yıl zarar etmişler ama asıl 2021 yılından sonra zararın boyutu artmış. 2020 yılına kadar yıllık ortalama 600-800 milyon TL arasında zarar açıklayan şirketlerin; trafik sigortasındaki zararı 2021 yılında 2.7 milyar TL’ye, 2022 yılında ise 11.6 milyar TL’ye çıkmış. 2023 yılında ise zarar bir önceki seneye göre yüzde 12’ye yakın artarak, 13.7 milyar TL olmuş.
NEDEN ARTTI?
Peki, zararın boyutu neden bu kadar artmış? Özetlersem; enflasyonun araç bedellerindeki artışa etkisi, dövizdeki yukarı yönlü hareketin hasar onarımında kullanılan yedek parça maliyetlerini yükseltmesi, asgari ücretteki artışın vefat ve sakatlık tazminatlarını tırmandırması...
Anayasa Mahkemesi’nin sigorta genel şartlarının çoğunluğunu iptal etmesi nedeniyle sigortadan ödenecek tazminatlarda standart hesaplama yöntemi olmadığından herkesin kendi kafasına göre tazminat belirlemesi ve bundan dolayı Sigorta Tahkim Komisyonu’ndaki sigorta hakemlerinin şişirilmiş tazminat kararları vermesi ki, gelecek yazılarımda sigortada tahkim konusunda olup bitenlere detaylı değineceğim.
Bunların hepsi sigorta şirketlerinin trafik sigortasında her geçen yıl rekor zarar açıklamasında etken.
ŞİRKETLERİN TAMAMI ZARAR AÇIKLADI
Açıklanan 2023 verilerine göre, sigorta şirketleri geçen yıl trafik sigortası satışından 109 milyar TL prim toplamış. Bunun karşılığında trafik sigortasında oluşan hasar toplamı 149 milyar TL’ye yakın. Şirketler bunun 55.3 milyar TL’sini ödemiş, kalan 93 milyar TL’sini ise önümüzdeki dönemde ödeyecek. Bu tablonun sonunda, 2023 yılında sigorta şirketleri, trafik sigortasından topladıkları her 100 liralık prim karşılığında 140 lira hasar ödemek durumunda kalmış. Bunu da kendi kasalarından ödemişler. Sonuçta da 13.7 milyar TL zarar açıklamışlar.
Ramazan Bayramı, 10 Nisan Çarşamba başlıyor, 12 Nisan Cuma günü bitiyor. Bayram tatili ise arife günü olan 9 Nisan Salı günü öğlenden sonra başlayacak ve 12 Nisan Cuma günü son bulacak. Bu günler resmi tatil. Bayram tatili öncesi 8 Nisan Pazartesi ile arife günü olan 9 Nisan idari izin kapsamına alındı. Böylece bayram tatili 9 güne çıktı.
Ancak bu 9 günlük tatil tüm çalışanlar için geçerli değil. Çünkü idari izin sadece kamu kurumlarında çalışanları ilgilendiriyor, özel sektör çalışanlarını kapsamıyor. Memurlar, devlet dairelerinde çalışanlar, belediye çalışanları 8-9 Nisan tarihlerinde idari izinli sayılacaklarından 9 günlük tatil yapma fırsatını elde edecek. Özel sektör çalışanları ise 8 Nisan Pazartesi tüm gün, 9 Nisan Salı arife günü ise yarım gün çalışacak. Özel sektör çalışanları için bayram tatili 9 Nisan Salı günü öğlen başlayacak ve 14 Nisan Pazar günü son bulacak. Yani, 5.5 gün tatil yapabilecekler.
ÖZEL SEKTÖR İDARİ İZİN VEREBİLİR Mİ?
- Özel sektör için istisnai bir durum olabilir mi? Olabilir; çünkü idari izin, kişinin çalıştığı kurum tarafından verilen izin anlamına da geliyor. Kimi özel şirketler isterlerse çalışanlarına bu bayramda idari izin verebilir ve tatili 9 güne çıkartabilir. Bu durum çalışan açısından, maaş ve yıllık izin anlamında bir hak kaybı yaratmaz. İşveren, idari izin uygulamazsa, çalışan, 8-9 Nisan tarihlerinde izin kullanarak, bayram tatilini 9 güne çıkarabilir.
Peki, yıllık izin böyle 1-2 gün parçalı kullanılabilir mi? Çalışanlar yıllık izinlerin, bir bölümünü 10 günden az olmaması koşulu ile bölümler halinde kullanabilir. Örneğin, 14 gün izin hakkınız var; bunun 10 gününü kullandıktan sonra, kalanını bir başka tarihte 1+1+1+1 şeklinde ya da 2+2 olarak kullanabilirsiniz. Ramazan Bayramı tatili bu şekilde 9 güne çıkarılabilir.
ÇALIŞANLARIN İZİN HAKLARI
- Bayram tatilinden bahsetmişken, çalışanların yıllık izin hakkı konusunda da kısa bilgi vereyim. Çalışanın, işe başladığı tarihten itibaren bir yıl çalışmış olması kaydıyla yıllık izin hakkı doğuyor. Geçen senenin 1 Nisan’ında işe başladıysanız, bir yıllık süreyi doldurduğunuz için artık yıllık izin hakkınız da doğmuş oluyor. Bu durumda; aynı işyerinde 1 yıldan 5 yıla kadar çalışanlar 14 gün, 5 yıldan 15 yıla kadar çalışanlar 20 gün, 15 yıldan daha fazla çalışanlar ise 26 gün izin kullanabilir. Madenlerde çalışanlar, bu sürelerin üzerine 4 gün daha ekleyerek, izin yaparlar. İzin süreleri iş sözleşmesine ve toplu iş sözleşmelerine göre de değişebilir.
Çalışan yıllık ücretli izin hakkından vazgeçemez, işveren izin kullandırmazlık yapamaz. Yıl içinde dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izinden sayılamaz ve düşülmez. İzin süresine denk gelen bayram ve hafta tatili ile genel tatil günleri ise izin süresinden sayılmaz. Çalışanlar yıllık izin kullanmayıp karşılığında işverenden para talep edemez. Ancak çalışanın işten ayrılması halinde kullanmadığı yıllık izinler varsa işveren bu izin süreleri için ödeme yapmak zorundadır. Bu durumda da çalışanın son aldığı brüt ücret üzerinden izin ücreti hesaplanarak ödenir.
Cevap: Emekli maaşına bloke konulamaz, haczedilemez. Promosyona bloke konulması ise biraz tartışmalı bir konu. Kimi hukukçulara göre verilen promosyon emekli maaşının bir parçası, eklentisi olduğu için ödenen promosyona bloke konulamaz. Kimi hukukçular ise promosyonun maaştan ayrı bir ödeme olduğunu savunup, bloke edilebileceğini, haczedilebileceğini savunuyor. Bu konuda verilmiş bir hukuk kararı da yok. Ancak ağır basan görüş, ödenen promosyona bloke konulamayacağı yönündü. Böyle bir durum karşısında yapmanız gereken haciz işlemini yapan icra müdürlüğü ise buraya başvurulması, banka ise şikâyet edilmesi
BAYRAM İKRAMİYESİ KİMLERE YATACAK
Soru: Emeklilik dilekçemi 15 Mart’ta verdim. Ben de bayram ikramiyesi alabilecek miyim? Alacaksam ne zaman para yatacak? Yoksa bir sonraki bayramda mı ikramiye ödenecek? Berrin T.
Cevap: Okuyuculardan bayram ikramiyesi ile ilgili çokça soru alıyorum. Bu okuyucunun sorusu vesilesiyle bayram ikramiyesi ile ilgili merak edilenlere açıklık getireyim. Bayram ikramiyesi 2-5 Nisan tarihleri arasında emeklilerin hesaplarına yatırılacak. Ödemeler Salı gününden itibaren başladı. Emeklilik dilekçesini 1 Nisan 2024 tarihine kadar veren ve yeni emekli olacaklar Ramazan ve Kurban bayramlarında 3’er bin lira bayram ikramiyesini alabilecek. Emeklilik dilekçesini 1 Nisan tarihinden sonra verenler, Ramazan Bayramı’ndaki 3 bin liralık ikramiyeyi alamayacak, Kurban Bayramı ikramiyesini alabilecek. SGK’dan emekli aylığı, yaşlılık aylığı, vazife malullüğü aylığı, malullük aylığı, ölüm aylığı ile sürekli iş göremezlik geliri ve ölüm geliri alanlar ile şehit yakınları, gaziler, muharip gaziler, güvenlik korucuları, şampiyon sporcular ve terörden zarar gören sivil vatandaşlar ile bu kişilerin hak sahipleri bayram ikramiyesi alacak. Dul ve yetim aylığı alanlara hak sahiplerinin hisseleri oranında ikramiye; iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sürekli iş göremezlik geliri alanlar iş göremezlik derecesi oranında bayram ikramiyesi alabilecek. Birden fazla emekli aylığı alanlar ayrı ayrı emekli aylığı alamayacak, en fazla ödemeye imkân veren dosya üzerinden, tek ikramiye ödenecek.
EMEKLİ OLACAKLAR YÜKSEK BÜYÜMEDEN PAY ALACAK
Soru: 1978 doğumluyum, askerliğimi borçlanarak ilk sigorta başlangıç tarihimi 26.4.1999 tarihine çektim. 7600 gün prim ödemem mevcut olup şu anda 52.500 TL net maaş almaktayım, 25 yıllık sigortalılık dönemimin dolduğu nisan ayında emeklilik için başvuruda bulunmalı mıyım, yoksa sigortalı olarak çalışmaya devam mı etmeliyim? Mahir Ç.
Cevap: Emekli olup, olmamak sizin tercihiniz. Bu ay emekliliğinizi istemeniz halinde alacağınız emekli aylığı hakkında şunları söyleyebilirim. 2023 yılına ait büyüme rakamı yüzde 4.5 olarak açıklandı. Bu sene emekli olacaklar bu büyüme hızından yararlanacak. Emekli maaşları, 2023 yılı TÜFE’nin tamamı ve GSYH’nın yüzde 30’u olarak hesaplanacak ve güncelleme katsayısı 1.662 olacak. Bu yıl emekli olmanız halinde bu katsayı maaşınıza yansıyacak ve artış olacak. Yani, bu sene emekli olmanız avantajlı. Ancak net maaşınız 52.500 TL olduğuna göre asgari ücretin çok üzerinde bir maaş alıyorsunuz, dolayısıyla da SGK’ya ödenen primleriniz yüksek. Bu durumda emekli olmayıp, çalışmaya devam ederseniz yüksek prim ödediğiniz için çalıştığınız her yıl emekli aylığınızın az da olsa artmasına katkı sağlar.
25 YIL ÇALIŞAN KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANIR
Bu dengenin değişmesinde önemli katkının da geçen sene çıkan EYT yasası olduğunu vurgulamıştım. Yazı sonrası okuyuculardan çokça soru ve yorumlar aldım. Konuyu bir adım daha ileri taşıyayım.
SGK, 2023 yılı faaliyet raporunu da yayımladı. Raporu inceledim. Basit haliyle sosyal güvenlik diyoruz ama emekli maaşları, sağlık giderleri, teşviklerle devasa bir sistemden bahsediyoruz. Önemli bulduğum tarafları paylaşayım. Sağlık tarafını bir kenara bırakıyorum. Raporda çok ilginç bir tespitte bulunularak, SGK’nın, Türkiye’nin en yüksek bütçeli kurumlarından biri olup, genel sağlık sigortası da dikkate alındığında neredeyse nüfusun tamamına hizmet verdiğine dikkat çekiliyor. Ben demiyorum, rapor diyor.
EYT BÜTÇEYİ NASIL ETKİLEDİ?
Başlayayım. 2023’te SGK’nın toplam gelirleri 2.1 trilyon, giderleri ise 2.2 trilyon TL olmuş. Gelirler içindeki en yüksek kalemi, 1 trilyon 463 milyar TL ile prim gelirleri, giderleri içinde de en yüksek kalemi 1 trilyon 408 milyar TL ile emekli aylıkları oluşturuyor. SGK’nın 2023 yılı bütçesi yapılırken, öngörülen emekli aylığı ödemeleri 1 trilyon TL iken, bu rakam 1.4 trilyon olarak gerçekleşti. SGK’nın faaliyet raporunda, emekli aylık artışlarının öngörülenin üzerinde gerçekleşmesinin nedeni olarak, en düşük emekli aylığının yükseltilmesine ve EYT düzenlemesine bağlanıyor.
Nitekim 2023’ün mart ayında EYT düzenlemesi sonrası yaşlılık aylığı başvurusunda bulunan yaklaşık 2 milyon sigortalıya, yaş şartı aranmaksızın aylık bağlandı. Raporda, normal süreçte yıl içinde ortalama 400 bin kişiye yaşlılık aylığı bağlanırken, 2023 yılı mart ayı başından itibaren bir yılda bağlanan aylık sayısının yaklaşık 5 katı kadar aylık bağlandığı ifade ediliyor. Raporda, 2023 yılında, SGK’nın hem emeklilere ödenen emekli maaşları hem de sağlık dışında yaptığı diğer ödemeler kalem kalem sıralanıyor.
SGK KİME, NE KADAR ÖDEDİ?
- 2023 yılı içerisinde toplamda 16 milyon 30 bin kişiye; emekli maaşı, malullük aylığı ve vefat eden sigortalıların yakınlarına da ölüm aylığından oluşan toplam 1.4 trilyon TL aylık ödenmiş.
Başvurular pazartesi günü başladı ve devam ediyor. Ziraat Bankası ve Halkbank, promosyon ücretlerini artırırken, diğer bankaların aynı uygulamayı emekli maaşı alanlara yapıp yapmayacağı merak konusu. SGK ise, özel bankalarla görüşmelerini yürütüyor. Peki, yeni promosyon tutarlarından kimler, nasıl yararlanacak, nereye başvurulacak? İşte emekli promosyonu konusunda tüm merak edilenler.
1-Banka promosyonu uygulamasından kimler yararlanıyor?
SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı emeklileri ve dul ve yetim aylığı alanlar yararlanıyor.
2-Şartlar neler?
Emekli maaşını taşıyacak emekliler, taşıdıkları bankaya üç yıllık taahhütte bulunuyor ve bu üç yılda da maaşlarını bir başka bankaya taşıyamıyor. Bunun karşılığında da bankanın promosyon imkanlarından yararlanıyor. Üç yıllık süre dolduğunda da isterlerse maaşlarını başka bankaya taşıyor ya da maaş aldıkları bankanın promosyon imkanı daha avantajlı ise yeni bir taahhütle maaşlarını almaya devam ediyor.
3-Yeni emekli olacaklar ne yapacak?
Yeni emekli olacakların, SGK formunda maaş almak istedikleri bankayı seçme hakları bulunuyor. İstedikleri bankayı seçebilirler ve seçtikleri bankanın emekli maaş promosyonundan yararlanabilirler. Banka tercihi yapılmazsa emekli maaşı SGK tarafından Ziraat Bankası’na yatırılır. Ziraat Bankası da emekli maaş promosyonu veriyor ve ilk emekli olanlar üç yıllık taahhütte bulunarak, Ziraat Bankası’ndan promosyon alabiliyor. İsteyen daha sonra emekli maaşını başka bir bankaya da taşıyabiliyor.
4-Promosyon miktarı ne kadar?
Birkaç gündür dikkat ediyorum, ‘hangi banka ne kadar faiz veriyor, şu kadar parayı bankaya yatırırsan şu kadar getiri alırsın’ konuşuluyor. O getiri reel getiri midir; kimse bunu sormuyor. Peki, bu ortamda enflasyonun üzerinde getiri var mı? Aslında var da; maalesef altın, faiz, dolar, hissenin dışında başka bir yatırım enstrümanını bilmiyoruz.
Peki, ne var? Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) var. Birilerin, ‘o tasarruf aracı, yatırım değil’ diyecek. Yanılgıda burada. Eskiden belki öyleydi de artık öyle değil. Özellikle emeklilik şirketleri ile fon yönetim şirketlerine yatırım danışmanlığı imkanı tanınması ile birlikte durum değişti. BES’in bu özelliğini keşfeden keşfetmiş ki, bugün sisteme giren paranın yüzde 40’ı yatırım amaçlı toplu para yatıranlardan geliyor.
BES, ALTIN, DOLAR, FAİZ, HİSSE
Hem BES’in hem de diğer yatırım araçlarının getirisine bakalım. 2024’ün Ocak ayından bu yana BES’in ortalama getirisi yüzde 15.05 olmuş. Ortalama getiri ile kastım, tüm emeklilerin fonların ortalamasından bahsediyorum ki, sonra fon bazında da konuya değineceğim. Aynı dönemde enflasyon ise yüzde 11.54 olduğuna göre BES, enflasyonun 3.51 puan üzerinde getiri sağlamış.
Aynı dönemde bir de diğer yatırım araçlarının getirilerine bakalım. Hisse senedi (BIST-100) yüzde 19.54, mevduat faizi yüzde 9.71, altın yüzde 19.21, dolar yüzde 9.82 yatırımcısına getiri sağlamış. Buna göre, yatırım aracı olarak altını tercih edenler enflasyonun 7.67 puan, hisse senedini tercih edenler 8 puan üzerinde reel getiri sağlamışlar. Yani, yatırımları enflasyon karşısında değerlenmiş. Bu dönemde faizin getirisi yüzde 9.71, doların getirisi ise yüzde 9.82 olmuş. Enflasyon yüzde 11.54 olduğuna göre; faiz 1.93 puan, dolar ise 1.72 puan negatif getiri sağlamış. Daha açık bir anlatımla faizi ve doları tercih eden yatırımcıların yatırımları enflasyon karşısında erimiş. Bu tabloya bakarak, iki buçuk ayda BES’in, hisse ve altından sonra enflasyonun üzerinde reel getiri sağlayan üçüncü yatırım enstrümanı olduğunu söyleyebiliriz.
İKİ BUÇUK AYDA %22.07 GETİRİ
Ama ortalama getiriden çıkıp da emeklilik fonlarına göre duruma bakarsak; işte, orada tablo değişiyor. Dedim ya; emeklilik şirketleri ile fon yönetim şirketlerine yatırım danışmanlığı imkanı tanınması ile birlikte BES artık tasarruf aracının yanı sıra yatırım aracı haline de dönüştü diye... Tasarruflarını ya da yatırımlarını kendi seçtikleri fonlarda değerlendirmek yerine bu işi emeklilik şirketlerine veya portföy yönetim şirketlerine bırakıp da, o birikimlerine değerlendiği Değişken-Agresif Fonların getirisi iki buçuk ayda yüzde 22.07 olmuş. Bu da enflasyonun 10.53 puan üzerinde gibi rekor bir getiri demek.
Hadi o fonu değil de yatırımları değerlendirmek için hisse fonunu seçtiniz diyelim, aynı dönemde emeklilik fonları içindeki hisse fonlarının getirisi yüzde 20.32 olmuş. Bu da enflasyonun 8.78 puan üzerinde getiri anlamına geliyor. Dikkatinizi çekerim, BES’te değilde yatırımlarını münferit olarak hissede değerlendirenler yüzde 19.54 getiri sağlamıştı. Emeklilik fonlarının içindeki hissede değerlendirenler tek başına hisseye yatırım yapanlardan daha çok getiri sağlamış. Niye, çünkü birikimin münferit değerlendirilmesi ile BES havuzunda top 17 milyon katılımcının birikimleri ile birlikte değerlendirilmesi çok farklı. Büyük sayılar kanunu, yani. Lafı fazla uzatmayayım, emeklilik fonlarının neredeyse büyük kısmı enflasyonun üzerinde getiri sağlamış.
Buna aslında “EYT düzenlemesinin sosyal güvenlik sistemindeki dengeleri nasıl bozduğu ortaya çıktı” da diyebiliriz. Rakamlarla kafanızı biraz yoracağım ama bu konu başka türlü anlatılmaz.
2023 yılında işçi, memur, Bağ-Kur’lu dahil aktif sigortalı sayısı 25.3 milyon olmuş. 2022 yılında bu sayı 26.3 milyon kişiymiş. Buna göre 2023 yılında aktif çalışan sayısı bir önceki yıla göre yüzde 3.89 azalmış. 2023 yılında pasif sigortalı (emekli maaşı, dul ve yetim aylığı, malullük aylığı, iş göremezlik geliri alanların toplamı) kişi sayısı 16 milyon olmuş. Geçen yıl pasif sigortalı sayısı, bir önceki yıla göre 3.9 milyon kişi, yani yüzde 15 artmış.
Bir de emekli aylığı alanların sayısına bakalım. 2022 yılında SGK’dan emekli aylığı alanların sayısı 9.4 milyon kişi iken, 2023 yılında bu sayı 2 milyon kişi artarak 16 milyona çıkmış. Daha açık bir anlatımla geçen yıl 2 milyondan fazla kişi emekli olmuş. Son 10 seneye baktığımızda sosyal güvenlik sistemi ortalama her yıl 250 bin kişiyi emekli etmiş; kimi yıllar bu sayı 350 bine çıkmış, kimi yıl 150 bine düşmüş ama ortalamaya bakarsak her yıl sistemden ortalama 250 bin kişi emekli olmuş. Geçen sene ise 2 milyon kişi emekli olarak, sistemden emekli aylığı almaya başlamış. Tahmin edeceğiniz gibi bunun büyük çoğunluğu EYT’den emekli olanlar.
ÇALIŞAN AZALDI EMEKLİ ARTTI
Buraya kadar bahsettiğimiz, sosyal güvenlik sisteminin tamamı. Bir de bunun kırılımı var; işçi (4/a), Bağ-Kur’lu (4/b) ve memur (4/c) statüsünde olanlar. Onlara da kısaca bakalım. 2023 yılında işçi statüsünde çalışanların sayısı 18.6 milyon olmuş ki, bir önceki seneye göre 4/a’lı çalışanların sayısı 1.2 milyon kişi azalmış. 2023’te 1 milyon 811 bin kişi emekli olarak, aylık almaya başlamış. Genelde sosyal güvenlik sisteminden her yıl ortalama 4/a’lı statüsünde 300-350 bin kişi emekli oluyor.
Bağ-Kur’da ise, 2023 yılında aktif Bağ-Kur’lu sayısı 3.1 milyon kişi olmuş. Bir önceki seneyle mukayese edildiğinde Bağ-Kur’lu sigortalı sayısı 151 bin azalmış. 2022 yılında 1.6 milyon kişi emekli aylığı alırken, bu sayısı 131 bin artarak, 2023 yılında 1.7 milyon kişiye çıkmış. Yani, 2023 yılında 131 bin Bağ-Kur’lu emekli olmuş ki, genelde de Bağ-Kur’dan her yıl 20-30 bin kişi emekli olur. Peki, memurlarda durum nedir? 2022 yılına göre aktif memur sayısı 366 bin artarak, 3.6 milyon kişiye çıkmış. 2022 yılında 1.5 milyon memur emekli aylığı alırken, bu sayı 65 bin artarak, 1.6 milyon kişiye çıkmış. Buna göre 2023 yılında 65 bin memur emekli olmuş.
ÇALIŞAN BAŞINA DÜŞEN EMEKLİ
Gelelim asıl konuya; durumun gittikçe kötüleştiğini gösteren tabloya; aktif/pasif oranına. Daha açık bir anlatımla; sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği, gelecekte emeklilere maaş ödenip ödenmeyeceği, sosyal güvenlik sistemine bütçeden ne kadar aktarılacağı gibi birçok parametreyi belirleyen orana. Nedir, aktif/pasif oranı? Çalışanlara aktif sigortalı; emekli, dul, yetim, malul sigortalılara pasif sigortalı deniliyor. Aktif/pasif oranı da; kaç aktif çalışanın, kaç pasif çalışanı finanse ettiğini gösteriyor. Ya da kaç çalışanın kaç emekliyi finanse ettiğini gösteriyor. Bu oran ne kadar yüksekse, sosyal güvenlik sistemi o kadar iyidir, sürdürülebilirdir, emeklilere uzun süreli ve yüksek maaş verilir. Dünyada kabul görmüş aktif/pasif oranı, 4’tür. Yani 4 çalışan, 1 emekliyi finanse ederse sosyal güvenlik sistemi sürdürülebilir olur. Altını çizeyim, iyi olmaz, sürdürülebilir olur.
